Door Richard van de Velde voor de Stempel van 28 september 2022

Mijn naam is Richard van de Velde, amateur-historicus uit Beusichem. Tijdens mijn onderzoek naar oorlogsslachtoffers in mijn regio, kreeg ik een bidprentje in handen van de (Oud-)Empelse pastoor Verhoeven. Na tijdrovende onderzoeken langs Gelderse en Brabantse (digitale)archieven, heb ik enige informatie over hem kunnen vinden. Nu hoop ik de hulp van Empelnaren te kunnen inroepen die uit eerste hand over hem kunnen vertellen.

Hij is op 3 februari 1945 overleden, vermoedelijk na ontberingen van de evacuatie uit Velddriel enkele weken ervoor. Verder heb ik het volgende gevonden:

Pastoor St. Landelinusparochie Empel

Henricus was een zoon van bakker Henricus Verhoeven (Hilvarenbeek 1840-1889 Bladel) en Goverdina Verstappen (Bladel 1844-1918 Bladel). Hij studeerde vanaf 1896 aan de seminaries van het bisdom Den Bosch in Haaren. Hier werd Henricus op 5 juni 1909 tot priester gewijd en werd vervolgens vanaf 10 juli 1910 kapelaan te Maarheeze en vanaf 30 juli 1916 kapelaan in het Eindhovense Tongelre. Op 10 maart 1922 werd hij als kapelaan overgeplaatst naar de Sint-Willibrordusparochie in Deurne.

Op 30 mei 1929 volgde zijn benoeming als pastoor van de St. Landelinusparochie te Empel. Hier kreeg hij de in Deurne geboren Helena Maria (Lena) Althuizen (1899-1991) als dienstbode, die ook jeugdwerk erbij deed.

Evacuatie

Op 17 september 1944 werden in het kader van de operatie Market Garden de Maasbruggen en het Duitse luchtdoelgeschut bij ‘s-Hertogenbosch beschoten en gebombardeerd. Een week later was er in Oud-Empel een invasie van de 712e Infanterie Divisie, die er een verdedigingsstelling wilden maken. Op 8 oktober moesten de eerste inwoners in het buitengebied Gewande en ’t Wild al evacueren.

Op 23 oktober vielen de eerste geallieerde granaten op Oud-Empel, waarbij de kerk en directe omgeving ook voltreffers incasseerden. Twee dagen later werden de eerste Engelse militairen bij ’t Slot (het huidige Empel) waargenomen, maar dit was van korte duur.

Op 26 oktober waren de Duitsers weer terug en alle 60 inwoners werden verplicht om te evacueren. Beladen met tassen, koffers en rugzakken liep men naar drie roeibootjes, die bij De Bol lagen en af en aan de Maas overstaken. 

Uiteindelijk kwamen de meesten aan in Velddriel, waar sommige Empelnaren onderdak vonden bij familie, maar de meesten bij onbekenden terechtkwamen.

Dat dorpje van 600 inwoners werd nu bevolkt door 4000 personen. Mede door de geallieerde artilleriebeschietingen en de barre winterse omstandigheden, was er gebrek aan alles. De situatie liep uit de hand en er volgde in januari 1945 een evacuatie naar het Rivierengebied, naar plaatsjes zoals Beesd, Geldermalsen, Culemborg of nog noordelijker, naar Friesland. Door ziekte en ontberingen tijdens deze reis, zijn in deze winter een aantal Oud-Empelnaren overleden.

Overlijden

Pastoor Verhoeven kwam met Lena en andere dorpsgenoten via Velddriel in januari 1945, uiteindelijk in Beesd terecht. Hier woonden ze in bij de zusters Schlattmann. Op 5 februari 1945 deed de 33-jarige Elisabeth Schlattmann in de gemeente Beesd aangifte van overlijden van pastoor Verhoeven.

Hij was op 3 februari om 18.30 uur overleden. De pastoor werd in augustus 1945 op de plaatselijke begraafplaats in Oud-Empel herbegraven. Zijn graf is er nog steeds te vinden.

Lena

Lena Althuizen keerde in mei 1945 weer terug naar haar totaal verwoeste dorp (Oud-)Empel. De meeste woningen, de kerk en het parochiehuis waren totaal vernield of afgebrand.  Het jaar daarop trok Lena naar Heeze waar haar een grote parochie met pastoor en kapelaans wachtte en in 1950 naar Helmond.  Lena kon in 1968 van haar welverdiende pensioen gaan genieten. Voor haar vele werk en inzet werd zij beloond met de onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice en de eremedaille in zilver verbonden aan de Orde van Oranje-Nassau.

Oorlogsslachtoffer
Op https://www.erfgoedshertogenbosch.nl/erelijst/verhoeven-henricus-godefridus staat Henricus Verhoeven vermeld als oorlogsslachtoffer, met de aantekening dat hij “buiten zijn schuld is overleden als gevolg van een oorlogssituatie”. Hier wordt naar alle waarschijnlijkheid bedoeld “door ontberingen tijdens de evacuatie vanVelddriel naar Beesd”. Ook een andere inwoner van Oud-Empel kwam vermoedelijk hierdoor op 31 januari 1945 in Beesd om het leven: de 34-jarige Maria Hendrika Geerts, die op 9 oktober 1935 in Oud-Empel was getrouwd met Petrus Adrianus van Eijk (1906-1992).

Mocht u over aanvullende informatie beschikken over pastoor Verhoeven, dan kunt u contact met mij opnemen via de mail: rdvdvelde@gmail.com .

Voor meer informatie over mijn onderzoek verwijs ik naar: www.oorlogsslachtofferswestbetuwe.nl .